2018

Fyr i eisa - klart for å smi!

Munnleg historie - eksempel Halllingdal:

Onsdag 27. august 2019 sto leiar av Nes Historielag, Leif Olav Klype, i smia på Hallingdal Museum og fyrte opp eisa. “Ska du smi, må jarnet bli varmt! Er det ikkje det me skal i ettermiddag og?” Sa han.

Han tenkte på idéstormen om innsamling av munnleg kulturarv i Hallingdal. Det var slik den offisielle oppstarten av prosjekt "Munnleg historie for alle" gjekk føre seg den same ettermiddagen. Les meir om det i Memoar.blog

Munnleg historie er systematisk innsamling, arkivering og formidling av munnlege kjelder og munnleg kulturarv. Mange delprosjekt skal startast opp i samarbeid med musé og historielag i alle delar av landet dei næraste tre åra. Arbeidet med ein prosjektplan for Hallingdal starta på Nesbyen 27/8 - så snart han er stadfesta av parntanare blir han publisert her.

Hovudansvarleg er Memoar – norsk organisasjon for munnleg historie. Prosjektpartnarane er Norsk Folkeminnesamling, Norsk etnologisk gransking – og ei mengd historielag, fortidsminneforeiningar, veneforeiningar og abm-institusjonar over heile

landet.

Offisiell prosjektstart i Nesbyen 27. august

Vi valde å legga den offisielle opningsm

arkeringa av heile prosjekt "Munnleg historie for alle" til Nesbyen 27. august 2019, , på Høvahuset på Halingdal Museum. Invitasjonen såg slik ut:

Markeringa får ikkje form av hornmusikk og fyrverkeri - i staden vil me invitera til ei utveksling av erfaringar og idéar om immateriell kulturarv og munnleg historie i Hallingdal. Kva er det? Kva bør dokumenterast og bevarast? Korleis kan det gjerast?

Alle frivillige og profesjonelle kulturarbeidarar er velkomne til å ta del. Me har invitert særskilt historielaga og eit panel av enkeltpersonar, mellom andre leiarane av Norsk Folkeminnesamling, Norsk etnologisk gransking og Memoar samt prosjektleiaren for «Munnleg historie for alle». I tillegg håpar me at denne informasjonen når fram til mange frivillige og profesjonelle kulturarbeidarar - og at dei vil kunne ta seg tid til eit par timars høgttenking saman med oss.

Møtet skal gå føre seg i Høvahuset på Hallingdal museum i Nesbyen. Det vil vera ope for presse og publikum. Me ynskjer også sjølve å gjera opptak til ein reportasje om samtalen, for me trur han vil bli interessant for alle rundt i landet som skal starta lokale minneinnsamlingar dei komande åra. Det er både rike tradisjonar og verdfulle erfaringar med bevaring og formidling av munnleg historie i Hallingdal!

Nokre aktuelle tema for samtalen:

Kva kjenneteiknar Nes og Hallingdal sin munnlege kultur i dag?
Har me døme på pågåande prosessar som det er viktig å dokumentera (f.eks «Kjerringtorget»)?
Kva slag immaterielle spor sette den kunstnariske blomstringa under nasjonalromantikken?
Finst det framleis minne frå «førindustrielle liv» i dalen (Seterdrift)?
Historielaget og andre har alt gjort eit stort innsamlingsarbeid - korleis kan det sikrast for all framtid?
Er det mogleg å engasjera ungdomslag og skular i innsamling, dokumentasjon og/eller formidling av Hallingdals munnlege historie?

Blant deltakarane i samtalen var:

Anne Marie Kollhus, Nes Historielag og Memoar
Marit Holme Mehlum, Hallingdal Museum,
Torill Thømt, Kunstlandskap Nesbyen,
Ola Terje Oleivsgard, Ål Bygdearkiv,
Eva Cecilie Skaarberg, Hol Historielag
Line Esborg, Norsk Folkeminnesamling,
Audun Kjus, Norsk etnologisk gransking,
Line Grønstad, Memoar (prosjektleiar MHA),
Bjørn Enes, Memoar,

Publiserte intervjuopptak i Hallingdal:

Abonner på innlegg

Odd Oleivsgaard

lagt inn 7. nov. 2019, 11:24 av Bjørn Enes [ oppdatert 7. nov. 2019, 12:02 ]

Odd Oleivsgard ble intervjuet på Ål bibliotek 11.10.2018. Intervjuet fant sted i forbindelse med et dokumentasjonsseminar i prosjektet Krafttak for muntlig historie. Det var Audun Kjus som stilte spørsmål.

Frå www.minner.no:

Logg:

00:00:00 Født 1939, i ei hallingstue i Leveld

02:00:00 Har i grunnen vært på gården hele livet.

02:40:00 Hjalp til på stølen hele sommeren.

03:30:00 Kjerreveg, 2,5 meter brei og framkommelig med hest og vogn. 7-8 kyr.

04:30:00 Vi gjorde det vi sjølv ville. Det var sju støler og mange unger.

05:00:00 Sisten i fjøset, leike gard, dreiv rundt omkring. 06:00:00 Gikk ikke på tur. «Eg går der eg ska noko.»

06:30:00 Noen få turister. Påsketurister. Bydamer om sommeren.

07:10:00 Slutta med mjølkekyr tre år etter at jeg overtok. Tre grunner. Isjas, far døde, giftet seg med lærer. Begynte med sau. Bygde om gården. 120 vinterfora sau.

10:20:00 Skoletiden, både og. Mange hadde eldre søsken Jeg ble mobbet litt. To gutter plaga med. En som var veldig stor og sterk redda meg. Jeg var liten og spinkel. Seinere gikk skoletiden bra. Fikk en lærer som var veldig bra.

11:44:00 Den gode lærerern. Sang. Et minne jeg lever på. 12:30:00 Audun: Visste du da helt klart at du skulle ta over gården? Gikk et år på folkehøgskole. Etterpå hadde jeg en voldsom kamp med meg sjøl. Hadde lyst til å gå videre på skole. Heime var det bruk for meg. Eldste bror var ikke interessert. Jobba mye på gården. Fikk god pris.

14:00:00 Audun: hva må man kunne for å være en god gårdbruker? Evne til praktisk arbeid.

14:40:00 Ble leder i Ål bondelag to år etter at jeg ble bonde. 15:45:00 Var i opposisjon fordi jeg var sauebonde. Kjempa for småbrukersyndspunkt i Buskerud bondelag.

17:20:00 Venner i bondelaget. Og i slakteristyret. 17:50:00 Stølen var ei lita tømmerbu med et tverrbygg av stein, der mor hadde saker og ting for å lage ost og prim.

19:00 Kaldt gulv og tak. Reiv ned og bygde ny hytte. Hytta står der det gamle fjøset står. Der den gamle bua sto er det bygget anneks.

20:00:00 Nytt fjøs for geiter, 150 geit, drifta som er på stølen nå. Da sauen ble drevet til fjells fant de veien hjem sjøl. Nå kan de ikke veien, så de må sankes. 22:10:00 Nevøen som driver gården.

22:12:00 Sønn med Prader Willi syndrom. Ikke lett. 27:30:00 Kona kom til Leveld som student. Fikk brev til jul.

28:40:00 Foreldrene var veldig flinke. Den gamle arbeidsdelinga. Mor hadde alt inne og fjøset og far hadde alt ute. Mor mjølka og du hørte et jamt sus.

31:00:00 Audun: Hvordan har den teknologiske utviklingen endret livet til bonden? Totalt omsudd. Jobba hver dag med slått, hersing bakketørking hele sommeren. Far slo og vi hersa. SÅ reiste vi til fjells når helga kom, til mor.

33:00:00 Far kjøpte lastebil. Jeg har ofte tenkt på det at han kjøpte lastebil og ikke traktor. Kjørte stein, men det var ikke tipp på bilen. Far var bare muskler.

34:40:00 Om vinteren var det skogsarbeid og forkjøring. Far kjørte mye stein.

37:00:00 Oppveksten. Det var mye arbeid. Stor frihet. Farta rundt. Hoppbakker på hvert jorde. Skigåing.

38:20:00 Vi var fysisk aktive hele barndommen. Det er de ikke nå. Verden har forandra seg totalt.

38:50:00 På telefonen var det tre på linja. Faster til far var på sentralen og hun var poståpner. Hun visste hva som foregikk.

40:00:00 Far og mor var kristne. Bestefar var emissær. Å se når han hadde vitnesbyrd var en skakende opplevelse. Han var så fortvila for alle som han visste var fortapt. Jeg fikk skrekk for å være så religiøs.

41:40:00 Leveld teaterlag. Var veldig aktiv. Skuespiller i mange år. Tsjekhovs Kirsebærhagen. Teaterlaget var en viktig del av mitt liv.

43:00:00 Sang med søsken. Arne Garborg. Ivar Åsen. Jakob Sande. 44:20:00 Mor og far sang religiøse sanger. De sang i kristelig arbeid. I julehelgen var det mye sang.

45:30:00 Jula. Lite presanger. Lutefisk. Seinere ble det både ribbe og lutefisk. Vi barna likte ikke lutefisk, men far måtte ha det. Lille julaften toget hele familien til Lappegard, der mor var fra. Der var det badekar i bryggerhuset.

47:00:00 Hjemme ble vi vasket på vanlig måte over en trestamp. I 1952 flytta de inn i et nytt hus til jul. Mor og far hadde gledd seg. Men alt var fremmed og ingen ting var riktig. Søstera gråt hele julaften. Man da hadde vi bad og dusj.

48:10:00 Vi var i Lappegard hele juledagen. Mange søskenbarn. 48:50:00 Vi var julebukker og trodde ingen ville kjenne oss igjen. «Han der går jo akkurat som Mikkel Lappegard»

51:09:00 Slutt

Isungset

lagt inn 28. sep. 2019, 00:07 av Bjørn Enes [ oppdatert 4. jun. 2020, 02:22 ]

Ola V. Isungset vart intervjua av Bjørn Enes på Ål Bygdearkiv torsdag 11. oktober 2018. Intervjuet var ein samtale om Odd Isungset sine minne frå eit langt liv: Han kom frå garden Isungset på Geilo, der han tidleg måtte ta del i arbeidet på garden. Fram til han var tenåring arbeidde han på setra kvar einaste sommar. Men då han var ferdig med skulegangen, valde han arbeid i industrien. Gjennom heile arbeidslivet var han på same verksemd - Brødrene Øyo på Geilo. I starten var hovudprodukta ljåar og knivar. Seinare starta dei produksjon av bestikk og økser.

Han arbeidde som sjåfør og lagerarbeidar, og fekk tidleg interesse for bil. I 1962 var han kome så langt at han og kona drog til byen for å kjøpa ein Herald Triumph. Selgjaren meinte dei måtte prøva ein Saab og. Kona sat i baksetet på begge prøveturane - og ho var ikkje i tvil: Baksetet i Saabenvr best. Og dermed vart det Saab - frå 1962 til den femte saaben som han hadde då opptaket vart gjort hausten 2018.

Han fortel elles om opprettinga og utviklinga av hjelpekorpset på Geilo og Motorførernes avholdsforbund.

I januar 2019 bestemte Ola Isungset seg for å dela intervjuet med Hallingdal Museum og med alle interesserte gjennom nettsida Hallingdal.Memoar.no og Norsk Folkemuseum sin base Minner.no.

Intervjuet skal no dokumenterast, slik at det skal bli lettare å finna fram til det ein er interessert i å høyra om. Det trengst dugnadshjelp for å fortgang i dokumentasjonsarbeidet. Sjå detaljar om kva hjelp som trengst under videoen.

Ola Isungset

Invitasjon til dugnad:

Dette opptaket skal no dokumenterast - det vil seia at det skal lagast eit oversyn over innhaldet. Memoar brukar å gjera det ved å laga ei stikkordsliste eller ein serie kortsetningar som gir eit oversyn over kva samtalen handlar om, omlag minutt for minutt.

Ta kontakt med Nesbyen Historielag eller bjorn.enes@memoar.no viss du kan tenkja deg å hjelpa til med dette, Då får du passordet til videoen. Du kan bruka papir og blyant, skriv stikkorda - og send dei til Bjørn. Det aller beste er om du også skriv kor mange minutt og sekund frå start som kvart tema blir omtalt.

Sjå f.eks. her for å sjå korleis me brukar å gjere det.

Margit Skrindo

lagt inn 27. sep. 2019, 23:56 av Bjørn Enes [ oppdatert 14. okt. 2019, 03:20 ]

Margit Skrindo kjem frå Skrindo, ei grend med fem gardar i Ål i Buskerud. Ho vart fødd i 1931, ei tid då det framleis var naudsynt å laga så å seie alt ein skulle bruka på ein gard. Ho fortel om mange slike teknikkar i hushaldet, korleis dei laga lut, slåtten - med bakketurk og hesjeturk alt ettersom - og om bufardagen då dei drog den lange vegen frå Skrindo til langestøylen på Kråkhamar. Dyra visste godt kva som skulle skje den dagen, og var utålmodige etter å koma av garde. Det tok heile dagen - det var 17 km langt. På støylen var ho med å kinna og koka prim frå ho var knøttlita. Men då ho var 12 måtte ho koma heim for å vera med i slotten. "I tretti år var eg onnejente".

Videoen er inntil vidare sperra med passord. Spørsmål om passordet må rettast til Mariet Skrindo.

Opptaket vart gjort på Ål Bygdearkiv den 11. oktober 2018. Intervjuar vr Anne Marie Kollhus frå Nes Historielag.

Under videoen finn du ein logg med tidskodar som gir oversyn over innhaldety. Utskriftsvenleg logg finn du her

Margit Skrindo:

Stikkord om innhaldet i intervjuet:

(Tala til venstre er tidskodar - minutt og sekund frå start. Blå tidskodar er klikkbare.

Du kan laga eigne peikarar ved å erstatta minutt (m) og sekund (s) i denne nettadressa:

https://vimeo.com/297809198#t=1m15s)

00:00:00	Fødd i 1931, frå Skrindo i Søre Votndal
00:30:00	Helde på namnet Skrindo heile livet, sjølv om eg har vore gift
01:30:00	Mor og far og to brør budde på garden
01:50:00	Far hadde ei syster som var litt tilbakeståande. Ho budde der og.
02:40:00	Me hadde kyr, sauer, tre høner og ein gris
03:05:00	To stølar – ein heimestøl og langstølen.
03:30:00	Langstølen heitte Kråkhamar, ikkje langt frå Hemsedal
04:40:00	Me trengde ikkje gjete særleg, men passa jo på.
05:20:00	På haustkanten tok dyra til å trå heimover att
05:48:00	Om sopping -
06:07:00	Bror min hadde mykje arbeid med sopping
06:12:00	Eg var onnejente – ikkje rakstedeie – fyrste gong då eg var 12 år
07:04:00	Far kommanderte meg aldri ut – det var tungt arbeid
	Bakketurk – ikkje hesjing
08:20:00	Bror min var og med. Han sjefa over meg
08:50:00	På stølen var me alle tre. Sauene gjekk som dei ville
	Om søndagane kom dei ofte heim til buene, far kom og dei fekk salt
09:45:00	Bua var gamal med kløyvde stokkar, ikkje rundtømmer. Mykje flis.
10:28:00	godt bilete -
10:28:00	Stokkane var vaska med lutevatn, med vatn som var varma i sola
	I mi tid var grønsåpa oppfunnen
11:30:00	Når me skulle luta fisk måtte me laga lut av ospeoska.
12:10:00	Dei sa at dei støypte lut. Ein gong datt eg i gryta
12:40:00	Eg ser enno føre meg gryta som sto ute i gongen -
	Eg ville gå troppa utan å halda meg i rekkverket – så datt eg oppi...
13:33	På stølen osta og kinna me
14:10:00	Eg var ikkje med å mjølke om, morgonen. Eg var glad i å sova
	Eg hugsar den vesle ringja (bøtta) som mor kjøpte av ein som gjekk rundt
15:15:00	Eg lærte å mjølke på Blidros. Ho var så tåleg men hardmjelkt ku
16:10:00	Kyrne heitte Blidros, Lauvros og Kranselin – men me hadde inga Dagros
16:40:00	Alle var Telemarkskyr. Far sagde av tuppane på horna
17:22:00	Når me buførte så sprang me ungane og henta krøtter som sok ut
18:00:00	Det tok sju åtte timar. Bufeet visste kor me skulle
18:30:00	Frå gamalt skulle kjerringa stasa seg opp på bufardagen. Mor var aldri
18:50:00	Då ho gifte seg i 1929 seg hadde ho med seg 20 stakkar. Mannen skulle ikkje ha utgifter med slikt
19:27:00	Under krigen vart dei sydd om til andre kleder. Bror min gjerkk i brok som var laga tå ei dås
20:10:00	Du måtte klippe sauene, karda, spinna veva – du kasta aldri klede då
20:40:00	Eg har vore med å veva. Men ikkje dåsaklede
21:20:00	Me gjorde ikkje reine sauene før me klipte. Lanolinen gjorde spinninga enklare
22:10:00	Dei vaska fine ting i sauelaug på grunn av lanolinen. Mor meinte det var lortevatn.
23:18:00	Krigen – me svalt ikkje. Me hadde kjøt og mjelk og potet. Med mangla kjøpevarer
24:10:00	Med sakna kvitt mjøl, sukker og kaffi. Dei brende korn og erter
25:03:00	Så var det kledu og sko – skomakarane levda til live att
	Eg fekk eit par heimegjorde sko av heilaga lær. Dei kraup
26:08:00	Dei søkte forsyningsnemda om eit par sko til meg.
	Det einaste som var å få tak i var eit par beksømsko storleik 41
27:30:00	Me hadde byggåker. Den var veldig stor. Å skjera omhausten... puh.
28:18:00	Det var kvern ved Hallingdalselva. Eg ser føre meg bølu med mjøl
28:50:00	Skula var i botnen av dalen. Todelt. Me gjekk tre dagar i veka.
	Småskule mandag, onsdag, fredag og storskule tysdag, torsdag og laurdag. Seks timar kvar dag.
29:40:00	Eg skulle aldri på skule meir. (Så blei eg lærar)
	Eg ville ikkje på framhaldskule om hausten. Det var mykje å gjera heime

31:05:00	Seinare arbeidde eg litt på Bergsjø Hotell om vinteren
31:35:00	Mor vov litt for Husfliden. Elles var det meir enn nok å gjera heime. Alt skulle lagst.
32:20:00	Me hadde aldri potet ferie – me grov eplu dei dagane me ikkje var på skulen.
32:50:00	Hadde sommaren vore god, såg me vetteren godt i møte. Då hadde me for og avdrotten ville bli bra.
33:20:00	Me hadde vaktekyr på stølen. Dei fekk me betaling for. Det var noko pirk
34:40:00	Dei såg nok fram til at eg kunne arbeide for meg. Eg var onnejente i 30 år..
35:20:00	Året etter gjekk eg framhaldskule på Søndre – på hybel ein periode
	Etter det på Vestmar Folkehøgskule i Telemark vinteren 1949-50.
37:09:00	Der var teoriline og praktisk line. Far sa eg skulle ta teoretisk. Eg hadde litt heimlengsel
37:50:00	Me hallingane heldt saman. Av og til stunda me heim. Pyttt pytt, sa eg.
38:40:00	Eldstebror min hadde begynt på lærarskula. Men i slåtten var me alle
39:20:00	På langstølen var der ein voll som me slo. Då vart det liv på stølen.
	Men kvinnfolka var glade når mannfolka reiste att
40:20:00	Mellom elleve og når kyrne kom heim var det ei lita pause -
	Men då sto primkjelen på, eller så var det moltu
41:22:00	B låbær og tyttebær
	Brisk (einerbær) - me kokte treakk (sjå Wikipedia eller forklaring her)
	(Meir om treak her)
43:05:00	Lite ved i fjellet - mem måtte koke på torv
43:30:00	Det var 17 km frå Skrinbdo til støylen - langt å køyre ved
44:13:00	Eg berre rispla einerbæra tå. Det stakk i starten
44:45:00	Eg har kokt treark på berre tre liter bær - men då bnlir eg gjerrig
45:25:00	Rektro på folkehøgskulen sa at eg måtte på lærarskule. Mange masa
	Eg trassa - jobba heime og med søm og anna til eg var 24 år
47:25:00	Men så kom eg på at eg ville på lærarskulen likevel.
	Opptaksprøve på Oslo Lærarskule. Eg strauk i song.
48:25:00	På Sagene var ein kveldsklasse for folk "som hadde fått kallet noget forsinket"
49:30:00	Me var 28, me gjekk frå fem til ti fem ettermiddagar i veka i fem år.
	Eg hadde huspost for hus og kost på Smestad i to år
51:10:00	Dei neste to åra var eg lærarvikar på Sinsen - ein klasse med tredve gutar
52:11:00	Ein fantastisk overlærar "Ingen er født med erfaring, frøken Skrindal!"
53:09:00	Eg måtte legga om språket. Eg prata tilnærma bymål
	"Hvorfor snakker du ikke sånn til oss som du snakker til de voksne?"
54:20:00	Ufaglærte hadde ikkje lov å ha fyrrste klasse eller sjuande klasse
54:50:00	Siste året hadde me praksis tre dagar i veka. Vikarierte dei andre tre.
55:40:00	I husposten modererte eg også målet. Smestad ein periode.
	Seinare budde egb på hybel på Carl Berner
56:50:00	Eksamen - eg var oppe i alle fag. Seinare var eg lærar i Oslo i ti år.
57:20:00	Vanskeleg når ein var aleine å få husvære
57:50:00	Eti år på Klemetsrud på Ski, seinare på Røa, Voksen skule
59:00:00	I 1969 reiste eg heimatt for å hjelpa far då mor døydde
	eg var lærar på Torpo
55:55:00	Eg gifte meg og budde på Torpo. Han var enkemann.
Ein time	Eg vart stemor til to.
01:01:49:00	Eg har interessert meg for dåsaklaudn og bunadsøm
01:02:50:00	Slutta nå. Ser ikkje godt nok -. må tenkja på ettermælet
01:03:50:00	Eg har stakkar etter mor - grønestakk og ein svart
01:04:40:00	Eg fekk trøyemønster frå Valdres og sydde sjølv
01:06:30:00	I dag kjøper folk berre nytt...
01:07:15:00	Mor hadde med seg sølv. Dotter av bror min har arva det.
	Eg arva ei tante. Det er enkelt i forhold til det som er i dag.
01:08:40:00	Eg brukte mor sine kyrkjeklede i en konfirmasjon nyleg
01:09:50:00	Du kan ikkje gå til kyrkje i grån stakk.
01:10:59:00	SLUTT

1-3 of 3