Svein Solheim

Svein Solheim vart intervjua av Bjørn Enes frå Memoar under sommarakademiet / Fest i Fjaler på Jacob Sandesenteret i Dale, Sunnfjord, i august 2021. 

Intervjuet var del av eit samarbeid mellom Memoar og Jacob Sande senter for forteljekunst under Sommarakademiet i august 2021. Det gjekk ut på at Svein Solheim fyrst vart intervjua av Bjørn Enes frå Memoar. Deretter brukte forteljekunstnar Johanne Øvstebø Tvedten og regissør Aslak Moe dette intervjuetsom råstoff under utviklinga av ei scenisk forteljing.  Den blei framført søndag 15. august 2021. Prosjektet blir avslutta med ein sommarsalong der Solheim, Tvedten, Moe og Enes samtalar om erfaringane frå dette samarbeidet. 

Tid frå start og stikkord om innhaldet:

00:00

Presentasjon - budd i Fjaler det meste av livet. Far kom hit frå Hylestad i 1935.

0:00

Trange kår etter krigen. Far var malar. Starta butikk i 1951 - fargehandel. Far døydde i 84 - dreiv fram til 2020.

02:00

Takstmann - i realiteten hovudyrke dei fleste åra.

03:00

- Barndomsminne. Eg leikte den svenske skiløparen Mora-Nisse.

04:00

Fiska litt og tente litt penger

05:00

Far var sosial - ivrig i organisasjonslivet. Avholdsmann - Las mykje opplesing av dikt ikkje minst etter Jacob Sande

06:00

Far var også politisk engasjert - Arbeidarpartiet. Skofabrikk - haddde også stortingsmannen Oddvar Fagerheim frå Dale.

06:50

Hadde ikkje hest - strekte oss til ein undulat. Men eg maste på naboen for å få eit føll. Kom heim med det - men bonden visste jo at foreldra ikkje kunne hga hest

07:50

Hest: Hestedagar - hesteslepp. Vi kjende heatane og snakka med dei n¨r dei gjekk på beite....

08;45

Det var stor heinding den agen eg fekk hest. Måtte gå tilbke med han. Det var veldig trist....

09:20

Jakob Sande. Eg hadde systera som hustelllærar. Han var ikkje så godt akseptert - livsførselen passa ikkje alle. Han slepte berre eit par stykker i bygda inn på seg. Siste gong eg såg han var i 1966 då han avduka statua som står her borte. Då var der mykje folk

10:50

Han var litt sky. Det var Siri også. Dei måtte flytte frå klokkargarden då faren slutta som klokkar. k

11:30

Han skreiv mykje om barndomsopplevingar. Flytta tidleg ut - til Fredrikstad trur eg. Hadde mykje oppføringar rundt i Oslo. Han var IKKJE fråhaldsmann. Hans skreiv j mellom anna "I morgon skal eg byrja på eit nytt og betre liv..."

12:30

Far og han var gode vener. Eg fekk ei bok som Jakob Sande hadde retta for han var misnøgd med korleis korrekturen hadde vore.

13:30

Han gjekk forbi kvar dag. Det var ein bestemt krets han var i saman med.

14:10

Her i Dale var det ein særskilt krets som blei kalla dei kondisjonerte. Og så var det skofabrikken. Det var helst dei kondisjonerte han omgjekk.

15:10

Ein god ven var slik at han måtte gjelpe med alt mogleg praktisk.

16:00

Han skreiv Det lyser i stille grender midt på sommaren. Han skreiv og mange forteljingar som var gjenfortalde - Likfunn for eksepel: Det var ein kar inni fjorden som tok livet sitt.

17:00

Ein splint som heitte Daniel Danielsen har Sande brukt mykje i dikta sine. Daniel var ein god forteljar. ikkjr alt var sant. Det sto blikkenslagar i boka. Budde i lite hus med mange born. Han kunne lyge om alt - det gjekk jo inn hos Jakob Sande.

18:18

Faren til Daniel heitte Bonerius. Daniel døydde i 1939 - fødd i 1863. Han fortalde at han var fødd med lukka hand. men etter seks veker fekk dei opp handa - der låg ringen til jordmora.

1930

Daniel var fødd borte på - Ein stor stein fall ned - mor fekk slik støkk i seg - derfor har eg så store auge.

20:21

Daniel likte ikkje at folk ba han fortelje. Han nmåtte inn i ei slags trance- Kona var same type - ho heitte Laura Emanuelsdotter. Dei hadde to born. Dei hugsar eg. Dei var døvstumme. Men dei var flinke å teikne.

21:30

Ven eine heitte vesle Daniel. Dei var strandsitjarar då dei kom i 1901. og slo seg ned i eit tomt hus.

22:20

Splinten reiste mykje. Dei hadde stevne kvart år - dei kom sørfrå og nordfrå. Andre kunne koma dit, men få kom bortsett frå splinten.

23:10

Det budde fastbuande splint i Dale. Dei stal ikkje. Men når det kom reisande pslint, då stal dei. For då fekk dei reisande skulda.

23:39

Han var så forelska i Laura - ville fri men ho kom ikkje...

24:20

Uvisst om Jakob kjende Daniel. Men i alle fall har det vore så mange historier. Jakoben og Daniel kompletterte kvarandre.

25:20

Inegen splint i Jakob si slekt. Mest kyrkjesongarar og slikt .

26:10

Splinten kom i kyrabåtar om våren. Då hadde dei hestar med seg. Så reiste seg rundt og selde og reparterte klokker. Dei fvar flinke dyrlegar. Mange tok dei inn.

27:10

Eg hugsar fleire som kom kvart år. Daniel og dei budde fast. Far hans budde uti Leite. Han hadde ein onkel som laga kyrejøller. Det er masse historie - dei kom frå Verdalen oppe i Trøndelg.

28:10

Det gjekk eit ras - Daniel fortalde i detalj mange gonger .

29:00

(Bjørn - forteljing om Hilmar Aleksandersen)

29:50

Her spelte dei ikkje musikk. Men dei var sosiale og snille med kvarandre - på same tid som dei kunne vere djupt ueinige.

30:20

Det var splint i dei fleste samfunnslag. Forfattaren Norvald Tveit som skreiv teaterstykke Spling var også herifrå. Framleis oppegåande - 93 år

31:20

Bakar Thomassen hadde ofte Daniel på besøk. Dei var vener - men på same tid litt reserverte.

32:40

Om oppstarten av butikken - Svein var med heilt frå barnsbein av. Tronge tider - knapt med pengar og vanskeleg å få lån. Mange hadde gris eller sauer i hagen.

34:10

Då skofabrikken starta var det mest jenter der. Men etter kvart kom det til bønder som trengte pengar

Det var ein times middagspause- Då gjekk sirena, og folk gjekk heim. Det var felire kafear som folk kunne ete på.

35:30

Så kom det folk frå Bergen - for å ta seg av fagrørsla. Dei påverka dialekta. Hierarki - blå frakk kvi\t frakk og brun frakk.

36:30

Etter kvart tok Vietnam over produksjonen - dei sat att med litt men etter kvart vart det slutt

37:20

Eg fekk bli med å skrive ein artikkel om oppvekst på 40-50talet. Fjaler Sogelag. Leikane.

Kallenamn - Svensen og sleiven - bortimot alle hadde kallenamn - til og med syklane hadde kallenamn . Bilane og.

39:10

Bakaren hadde 13 knapar i gylfen. Det var imponerande.

39:35

Kallenamnet Sleiven var ei forkorting av namnet. Men var der historiar, blei det gjerne hengande etter dei

40:50

Om bakar Thomassen og wittenbergeren. Brødkassar med mjølkeruta. Saup

42:20

(Aslak Moe med spørsmål frå saidelinja om boka som Jakob Sande hadde retta)

43:30

Sande si formulering "spelukantar" var retta til "spekulantar" i korrekturen - Sande retta tilbake i boka som far hadde fått.

44:17

Sande hadde særskilte ynksje for gravferda - han ville kremerast, leggast i eit syltetøyglas med påskrifta "Her kviler Jakob sen smukke i ei syltetøykrukke"

45:50

Det vart ein vidageråande skule i Dale, den som tok over frå Vevang. Alle dei ungdomane som var umulige heime, blei sende her på skule. Fyrste narkotikaen kom til Dale i 1968. Når

Thomassen og Daniel komplementerte kvarandre

Siste i familien var dottera - ho hadde bede om at eg skulle vere med å bere henne til grava. Kanhende på grunn av eit juletre av plast som eg gav dei.

51:20

Dei blei litt mobba. Men dei klarte sg rimeleg bra.

52:40

"Marian det bleike barnet" - ein kunstnar Krister Halle - eg spurde han om å male på veggen heime. Det gjorde han - og malte Mariaqn, hesten, voggeseng tilSiri og fleire av deim est kjende. så dei har eg på veggen heime

54:20

Mange av karakterane meiner folk er bygd på folk herifrå. Folkelege dikt.

55:20

Noko sårt i mange dikt - kokkedrengen mellom anna.

55:40

Han var utruleg forelska i Haldis M. - skreiv mange brev, men veit ikkje om dei er bevarte. Han var ein original - men ein flink original.

56:30

Han har og fått ei saqlme inn i den nye salmeboka. Det var mykje motstqand mot det.

57:15

Bibelske bilete i dikta. Han haddestor oppleving då han reiste til Rio.

58:30

Sande har sett spor både i Svein og døtrene.

(Reflkeksjon frå intervjuaren: Sande laga noko med røter i Sunnfjord, men som trefte folkesjela i heile landet?

01:00:00

Eg var i Finnmark. Traff ein læstadianerprest. han sa: Det som redda meg varr at eg kunne Sande utanat.

01:0100

Far til Jakob var lærar og klokkar. Religiøs. Jakob og svogeren sat i kjellaren - svogeren brente salmebokia som Jakob hadde fått til komfirmasjonen. Det skal ha vore veldig sårt for jakob.

01:02:50

Han hadde og mange ikkje-reliiøse dikt. Kleppe-Marit for eksempel. Mange tonsetjarar i Sunnfjoprd har bidratt til å bringe ut dikta hans. Jan Haugen, Jørgen ASlisøy, Edmund Helghaeim, gruppa "Jubelhornet" - har vore med.

01:04:25

Etter kvart b lei Sande populær i samtida og - gjennom Ivar Medås mellom anna. Nå er dette blitt endå meir tydeleg med Jakob Sande-senteret .

01:06:30

Det har blitt eit spennande nettverk med Hauge-senteret i Ulvik og Ivar Åsen i Ørstad - noko som heiter Temareiser har omvisingar rundt .

01:07:00

Eg kjenner jo mange historier.... I tillegg til butikken reiste eg rundt som takstmann. Så eg traff veldig mange folk.

01:09:00

Tre år i Malmø, skule på Voss og militæret. Men elles i Dale.

01:09:40

Då skofabrikken la ned, - skofabrikkenb sytte for at folk fekk damer direkte levert. Dei var lågtlønna. Men etter kvart som borna fekk utdanning, reiste dei vekk. Så då skofabrikken vart lagt ned, vart det ikkje så dramatisk for bygda. Og vi har fått ny datafabrikk, og produksjon av minikraftverk - det er emir industri nå enn på skofabrikken si tid.

01:12:00

Tildels var dei som starta dei nye fabrikkan born av folk frå skofrabrikken. Dei var vekke ei tid - så kom dei heimatt.

01:12:45

Det var to tønnefabrikkar i Dale. Det vart slutt - det same gjaldt skofabrikken. Men det har tatt seg godt oppatt.

01:15:20

Presten - stortingsmannen og diktaren - spennande miljø? Jakob var verken målmann eller avholdsmann, så det skapte ei viss avstand. Fagerheim hadde realskule - dei som ikkje klarte å tilpasse seg heime kom her. Der var hårde bud. Men det blei folk av dei.

01:16:50

Dei som gjekk på skule her er ofte tilbake for å besøke i ferien. Dei har utvilsomt noko å kome attende til.

01:17:45

Dale er ein skuleplass. Pikeskulen Nikka Vonen - der kom det folk frå heile landet. Dei blie utlært til danning -Ho var fliknk å skappe lærarar - Bror tril Nordahl Rolfsen var her

01:19:20

Ho selde garden til drengen sin.

01:20:44

Falcks pensjonat og realskule var forløparen til Fagerheims realskule. Eg har gått der sjølv eit år.

0121:25

Dei var dovne mange. M;en då dei kom inn under kommandoen til Oddleifen si kone...

Vegen kom i 1958. Fram til 1965 var Dale og Førde like store. Men så fekk dei SIVAmidler og nå er dei fem gonger så store.

01:23:30

Jakob Sande-senteret er veldig ppulært blant folk i Dale. Dugnad. Etablerte ungdomar,. barnefqamiliar. Mange familiar kjem.

01:24:30

Gunnar Stålesen kjem kvart år . Herbjørn Sørebø var og herifrå. Ein veldig førekomande kar.

01:26:30

Kva som går og går og aldri kjem ut - det var Herbjørn Sørebø på Tostrupkjellaren

01:27:20

Refleksjon Dale og landet

01:27:40

Mange reiste og til Amerika. Der er tette bancd den vegen og i enkelte familiar.

Oftetronge kår - har blitt mykje be3tre

01:28:40

Det var ikkje alle som kunne betale. Frå eg var 12 år var eg rundt med boka og ba folk om betale. Det har heldigvis blitt betre

01:31:50

Då eg slutt, vart butikken lagt ned. Nå køyrer folk til Førde for å handele byggevarer.

01:32:30

Kobbeskjeret. Han fekk sett opp ei stove der. Kameraten hans måtte hjelpa han med mest alt. han var ingen handyman., Han hadde slike gamle blad som ein berre les på do. Bua står men kommunen var litt slakk i handa så det var ein kar frå Bergen som kjøpte

01:34:50

Han skreiv ein prolog til Fylkesbåtane. Honorar - han ville ha ein genser som det sto FSF på, og ein sydvest og ei gul regnjakke...

01:26:00

Dottera er ofte tilbake her. Frå der eg bur til der han budde var omlag 70 meter. Me såg han frå kjøkenglaset. Han køyrde ikkje bil. Han hadde påhengar. (Sande skaut motoren med hagle då han ikkje fekk stansa han)

01:38:20

Dalekulturen si framtid: Senteret er ein flott måte å ta fatt på det. Utstilling, bøker om han og om andre som er på besøk. Teiknekurs. Maqnge kjem. Og du har Nikka Nonens hus - kanskje det kan bli noko der og. Kultur er jo ganske praktisk. Og så har me teaterfestival.

01.41:50

Ungane har det så travelt at dei kan ikkje rekke alt.